જનપ્રતિનિધિઓની અભિવ્યક્તિ અથવા વાણી સ્વાતંત્ર્ય પર કોઈ વધારાના પ્રતિબંધની જરૂર નથી: સુપ્રીમ કોર્ટ

વાણી સ્વાતંત્ર્ય અંગે બંધારણીય બેંચે એક મહત્વનો નિર્ણય આપતા કહ્યું છે કે રાજ્ય કે કેન્દ્ર સરકારના મંત્રીઓ, સાંસદો/ધારાસભ્યો અને ઉચ્ચ હોદ્દા પર રહેલા વ્યક્તિઓની અભિવ્યક્તિ અને વાણી સ્વાતંત્ર્ય પર કોઈ વધારાના નિયંત્રણો લાદી શકાય નહીં. બંધારણના અનુચ્છેદ 19માં પહેલાથી જ વ્યાપક જોગવાઈ છે. ફોજદારી કેસોમાં, સરકાર અથવા તેની બાબતોથી સંબંધિત મંત્રી દ્વારા આપવામાં આવેલા નિવેદનને સરકારનું નિવેદન ગણી શકાય નહીં. નાગરિકના મૂળભૂત અધિકારોનું સકારાત્મક રક્ષણ કરવું એ સરકારની ફરજ છે. ભલે ઉલ્લંઘન બિન-રાજ્ય અભિનેતા દ્વારા કરવામાં આવે.
જસ્ટિસ એસ અબ્દુલ નઝીર, જસ્ટિસ ભૂષણ આર ગવઈ, જસ્ટિસ એએસ બોપન્ના, જસ્ટિસ વી રામા સુબ્રમણ્યમ અને જસ્ટિસ બીવી નાગરત્નની બંધારણીય બેંચે આ નિર્ણય સંભળાવ્યો છે. જસ્ટિસ રામસુબ્રમણ્યમે બહુમતીથી આ નિર્ણય સંભળાવ્યો. જોકે, બેન્ચમાં સામેલ જસ્ટિસ બીવી નાગરત્ને પોતાનો અલગ ચુકાદો આપ્યો હતો. જસ્ટિસ નાગરત્ને સ્પષ્ટ કર્યું કે કલમ 19(2)માં આપવામાં આવેલા વાજબી નિયંત્રણો સિવાય, જનપ્રતિનિધિઓ પર વધારાના નિયંત્રણો લાદી શકાય નહીં. મંત્રીના નિવેદનને સરકારનું નિવેદન ગણવું કે નહીં તે અંગે તેમનો અલગ મત હતો. તેમનું કહેવું છે કે મંત્રીઓ વ્યક્તિગત અને સત્તાવાર બંને રીતે નિવેદન આપી શકે છે. જો મંત્રી પોતાની વ્યક્તિગત ક્ષમતામાં નિવેદન આપતા હોય તો તેને તેમનું અંગત નિવેદન ગણવામાં આવશે. પરંતુ જો તેઓ સરકારના કામ સાથે સંબંધિત નિવેદન આપી રહ્યા હોય તો તેમના નિવેદનને સરકારનું સામૂહિક નિવેદન ગણી શકાય.

બંધારણીય અદાલતો સમક્ષ હેબિયસ કોર્પસ કેસ સિવાય ખાનગી વ્યક્તિઓ અને બિન-રાજ્ય અભિનેતાઓ સામે વાણી સ્વાતંત્ર્ય અને જીવનના અધિકારો હેઠળના અધિકારોનો દાવો કરી શકાતો નથી તે પ્રશ્ન પર તેઓ બહુમતીના નિર્ણય સાથે પણ અસંમત હતા. તેમણે કહ્યું કે સંસદે નાગરિકો અને સરકારી અધિકારીઓને ખાસ કરીને સાથી નાગરિકો પર અપમાનજનક ટિપ્પણી કરવાથી પ્રતિબંધિત કરવા માટે કાયદો બનાવવો પડશે. રાજકીય પક્ષોએ તેમના સભ્યોની વાણી પર નિયંત્રણ રાખવું જોઈએ જે આચારસંહિતા દ્વારા થઈ શકે છે.

હકીકતમાં, 15 નવેમ્બર 2022ના રોજ કોર્ટે ચુકાદો અનામત રાખ્યો હતો. બેન્ચે 28 સપ્ટેમ્બરના રોજ કહ્યું હતું કે સરકારી મંત્રીઓ, સાંસદો, ધારાસભ્યો અથવા રાજકીય પક્ષના પ્રમુખો સહિતના જાહેર નેતાઓને જાહેરમાં અભદ્ર, બદનક્ષીભર્યા અને નુકસાનકારક નિવેદનો કરવાથી રોકવા માટે “પાતળી હવામાં સામાન્ય માર્ગદર્શિકા” ઘડવી જરૂરી છે.