જમ્મુ અને કાશ્મીર હિમાલયમાં આબોહવા સંશોધનમાં ભારતની વૈશ્વિક પહેલનું નેતૃત્વ કરી રહ્યું છે: કેન્દ્રીય મંત્રી જીતેન્દ્ર સિંહ

નવી દિલ્હી
કેન્દ્રીય વિજ્ઞાન મંત્રી ડૉ. જીતેન્દ્ર સિંહે મંગળવારે જમ્મુ અને કાશ્મીરના નાથટોપના ઊંચા પહાડી પ્રદેશમાં ‘હિમાલય હાઇ એલ્ટિટ્યુડ એટમોસ્ફેરિક એન્ડ ક્લાઇમેટ રિસર્ચ સેન્ટર’નું ઉદ્ઘાટન કર્યું. આ દરમિયાન તેમણે કહ્યું, “આજે ભારતે હિમાલયમાં આબોહવાની આગાહી અને સંશોધન માટે દરવાજા ખોલ્યા છે. આ ફક્ત એક વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધિ નથી – તે એક ઐતિહાસિક ક્ષણ છે.” જીતેન્દ્ર સિંહે જણાવ્યું હતું કે આ સ્ટેશનની સ્થાપના સાથે, અમે હિમાલયમાં આબોહવા સંશોધન અને અભ્યાસ માટે એક નવો દરવાજો ખોલી રહ્યા છીએ અને ભારત તેમાં અગ્રણી ભૂમિકા ભજવશે. તેના ઉદ્ઘાટનની સાથે, ડૉ. જિતેન્દ્ર સિંહે ભારત-સ્વિસ સંયુક્ત સંશોધન પ્રોજેક્ટ “ICE-CRUNCH (ઉત્તર-પશ્ચિમ હિમાલયમાં બરફના કણો અને વાદળ ઘનીકરણ કેન્દ્રના ગુણધર્મો)” ને પણ લીલી ઝંડી આપી હતી – જે ભારતીય વૈજ્ઞાનિકો અને સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના ETH ઝુરિચના સંશોધકો વચ્ચેનો એક સહયોગી અભ્યાસ છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય આ પ્રદેશમાં બરફના કણો અને વાદળ ઘનીકરણ કેન્દ્રના ગુણધર્મોનું અન્વેષણ કરવાનો છે.

કેન્દ્રીય મંત્રી જિતેન્દ્ર સિંહે જણાવ્યું હતું કે આ પગલું આબોહવા વિજ્ઞાનમાં ભારતના વૈશ્વિક નેતૃત્વમાં એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે. તેમણે કહ્યું કે જમ્મુ અને કાશ્મીર હિમાલયમાં આબોહવા અભ્યાસ અને સંશોધનમાં ભારતની વૈશ્વિક પહેલનું નેતૃત્વ કરે છે. પ્રદેશમાં સૌથી વધુ ઊંચાઈ પર સ્થિત, આ અત્યાધુનિક કેન્દ્ર ઉત્તરપશ્ચિમ હિમાલયમાં અત્યાધુનિક આબોહવા સંશોધન માટે એક મહત્વપૂર્ણ પ્રવેશદ્વાર તરીકે સેવા આપશે. જીતેન્દ્ર સિંહે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે આ સુવિધા માટે જમ્મુ અને કાશ્મીરની પસંદગી એક વિચારપૂર્વક લેવાયેલો નિર્ણય હતો, કારણ કે તેની ઊંચાઈનો ઉપયોગ વધુ સચોટ વાતાવરણીય અને આબોહવા માપન માટે કરી શકાય છે. “આનો અર્થ એ થયો કે જમ્મુ અને કાશ્મીર પણ આબોહવા ચિંતાઓને સંબોધવામાં ભારતની વૈશ્વિક પ્રગતિમાં જોડાયું છે,” તેમણે કહ્યું. ડૉ. જીતેન્દ્ર સિંહે ભાર મૂક્યો હતો કે ભારતને હવે વૈશ્વિક પ્લેટફોર્મ પર આબોહવા સંબંધિત પગલાં અને સંશોધનના સંદર્ભમાં ગંભીરતાથી જોવામાં આવે છે. ભારતની ચોખ્ખી-શૂન્ય લક્ષ્યો પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા અને વિશ્વભરમાં તેની આબોહવા વ્યૂહરચનાઓની વધતી જતી વિશ્વસનીયતાનો ઉલ્લેખ કરતા, તેમણે કહ્યું, “આજે, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વ હેઠળ, આપણે એક નેતા બન્યા છીએ.”

નાથટોપ સેન્ટર ભારત સરકાર (વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી મંત્રાલય દ્વારા), જમ્મુ અને કાશ્મીર સરકાર (જમીન પૂરી પાડનાર), જમ્મુ સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટી (જેના વૈજ્ઞાનિકો સંશોધનમાં ભાગ લેશે) અને સ્વિસ નેશનલ સાયન્સ ફાઉન્ડેશન (જે આંતરરાષ્ટ્રીય કુશળતા પૂરી પાડી રહ્યું છે) વચ્ચે બહુ-સ્તરીય સહયોગનું પરિણામ છે. પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલય, જમ્મુ અને કાશ્મીર વન વિભાગ અને જમ્મુ સેન્ટ્રલ યુનિવર્સિટીના સંયુક્ત પહેલ તરીકે શરૂ કરાયેલ, આ નવું કેન્દ્ર સમુદ્ર સપાટીથી 2,250 મીટરની ઊંચાઈ પર સ્થિત છે. આ સ્થળને તેની સ્વચ્છ હવા અને ન્યૂનતમ પ્રદૂષણ માટે વ્યૂહાત્મક રીતે પસંદ કરવામાં આવ્યું હતું, જે મુક્ત ઉષ્ણકટિબંધીય પરિસ્થિતિઓમાં વાતાવરણીય પ્રક્રિયાઓનો અભ્યાસ
કરવાની દુર્લભ તક પૂરી પાડે છે. વાદળોની રચના, હવામાનની પેટર્ન અને એરોસોલની ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓને સમજવા માટે આ એક મહત્વપૂર્ણ જરૂરિયાત છે. કેન્દ્ર દ્વારા માપનનો પ્રથમ સેટ આઈસ-ક્રંચ હેઠળ હાથ ધરવામાં આવશે, જે ભારતીય અને સ્વિસ વૈજ્ઞાનિકોને બરફ-પરમાણુ કણો અને વાદળ ઘનીકરણ કેન્દ્રકનો અભ્યાસ કરવા માટે
એકસાથે લાવશે. આ અભ્યાસો ક્લાઉડ માઇક્રોફિઝિક્સમાં એરોસોલ્સની ભૂમિકા અને હિમાલય પ્રદેશમાં આબોહવા પ્રણાલીઓ અને વરસાદ પર તેમની વ્યાપક અસરોને સમજવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

નિષ્ણાતોના મતે, આ કેન્દ્ર વિશ્વ હવામાન સંગઠન (WMO) ના ગ્લોબલ એટમોસ્ફેરિક મોનિટરિંગ (GAW) કાર્યક્રમ સાથે જોડાયેલા લાંબા ગાળાના સંશોધન કેન્દ્ર તરીકે કાર્ય કરશે. આ કેન્દ્ર, ભારતીય હવામાન વિભાગ સાથે ભાગીદારીમાં, સતત વાતાવરણીય દેખરેખ રાખવાનો અને આખરે ડેટાને વૈશ્વિક આબોહવા મોડેલોમાં એકીકૃત કરવાનો ઉદ્દેશ્ય ધરાવે છે. વૈજ્ઞાનિક સંશોધન ઉપરાંત, કેન્દ્ર ભારતમાં ક્ષમતા નિર્માણ, યુવા વૈજ્ઞાનિકોની તાલીમ અને આબોહવા મોડેલિંગ ક્ષમતાઓના વિકાસમાં યોગદાન આપશે તેવી અપેક્ષા છે. તે જ્ઞાનના કેન્દ્ર તરીકે પણ સેવા આપશે, જે વાતાવરણીય વિજ્ઞાનના વિદ્યાર્થીઓ અને વ્યાવસાયિકો માટે તાલીમ શાળા તરીકે સેવા આપશે.